نوروز، جشنی باستانی و پرمعنا که ریشه در فرهنگ پارسی دارد، نه‌تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای همسایه از جمله ترکیه نیز با شکوه خاصی برگزار می‌شود. این جشن که نماد آغاز بهار، زایش دوباره طبیعت و اتحاد بین ملت‌هاست، در ترکیه به نام «Nevruz Bayramı» شناخته می‌شود و جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ این کشور دارد. در این مقاله، به بررسی کامل جشن نوروز در ترکیه، نام‌های ایرانی مرتبط با نوروز، سنت‌های نوروزی، جشنواره‌های معروف و نقش اولین باغچه‌بان، عروس ترکیه‌ای جبار باغچه‌بان، که ترانه‌ای برای بهار و نوروز خوانده بود، می‌پردازیم.
نوروز: جشن کهن ایرانی در ترکیه
نوروز که در 21 مارس هر سال با اعتدال بهاری آغاز می‌شود، در ترکیه به‌ویژه در مناطقی که اقوام کرد، آذری، تاتار و ترکمان زندگی می‌کنند، با شور و اشتیاق ویژه‌ای جشن گرفته می‌شود. این روز که در سال 2009 توسط یونسکو به‌عنوان میراث فرهنگی ناملموس بشریت ثبت شد، در استان‌های شرقی و جنوب شرقی ترکیه مانند وان، دیاربکر و ارزروم به‌شکل گسترده‌ای برگزار می‌شود. در شهرهای بزرگ مانند استانبول و آنکارا نیز گروه‌های فرهنگی و انجمن‌های مختلف این روز را با برنامه‌های متنوع جشن می‌گیرند.
مردم در این روز لباس‌های رنگارنگ سنتی می‌پوشند، آتش روشن می‌کنند و از روی آن می‌پرند تا به استقبال بهار و پاکیزگی بروند. رقص‌های محلی مانند «هالای»، آوازهای سنتی و غذاهای مخصوص مانند «سومالاک» (دسر تهیه‌شده از جوانه گندم) نیز بخش جدایی‌ناپذیر این جشن هستند. نوروز در ترکیه نه‌تنها یک رویداد فصلی، بلکه نمادی از دوستی و همبستگی میان اقوام مختلف است که پیوند عمیق فرهنگی میان ترکیه و ایران را از قرن‌ها پیش نشان می‌دهد.
نام‌های ایرانی مرتبط با نوروز
نوروز در فرهنگ ایرانی با نام‌هایی گره خورده که هر یک نمادی از بهار، شادی و نو شدن هستند. این نام‌ها نه‌تنها در ایران، بلکه در میان جوامع ایرانی‌تبار و علاقه‌مندان به فرهنگ پارسی در ترکیه نیز رواج دارند:
• نوروز: به معنای «روز نو» و آغاز بهار، نامی که مستقیماً از این جشن گرفته شده است.
• فروردین: نام اولین ماه سال شمسی، که نماد تازگی و شروع است.
• بهار: نماد فصل شکوفه‌ها و یکی از محبوب‌ترین نام‌ها در ایران و ترکیه.
• بهرام: نامی باستانی که با مفاهیم قدرت و بهار در فرهنگ پارسی پیوند دارد.
• گلناز: اشاره به لطافت گل‌های بهاری، که با حال‌وهوای نوروز هم‌خوانی دارد.
• سمن: به معنای گل یاس و عطر بهار، که در فرهنگ پارسی بسیار دوست‌داشتنی است.
• نوروزی: نامی که گاهی به‌عنوان نام خانوادگی یا نام کوچک در ایران و مناطق مرزی ترکیه دیده می‌شود.
این نام‌ها نشان‌دهنده عمق نفوذ نوروز در فرهنگ و هویت مردمان منطقه هستند و بخشی از میراث مشترک ایران و ترکیه را تشکیل می‌دهند.
سنت‌های نوروزی در ترکیه
سنت‌های نوروز در ترکیه ترکیبی از فرهنگ‌های پارسی، ترکی و کردی است که با رنگ و بوی بهار همراه شده‌اند:
• پریدن از روی آتش: نمادی از پاکیزگی و دوری از بدی‌ها، که در همه مناطق رایج است.
• تخم‌مرغ رنگی: مانند سنت هفت‌سین در ایران، به‌عنوان نماد زندگی و باروری هدیه داده می‌شود.
• رقص و موسیقی: رقص «هالای» و نوای سازهای محلی، شادی این روز را دوچندان می‌کند.
• غذاهای سنتی: سومالاک، نان‌های محلی و شیرینی‌های بهاری در سفره‌ها دیده می‌شود.
• هدیه دادن: دادن هدایای کوچک به کودکان و اعضای خانواده نیز از رسوم نوروزی است.
این آیین ها نشان‌دهنده پیوند عمیق فرهنگی میان ترکیه و ایران است که از قرن‌ها پیش ادامه داشته و نوروز را به جشنی فراتر از مرزها تبدیل کرده است.
جشن‌های نوروزی معروف در ترکیه
نوروز در ترکیه نه‌تنها توسط اقوام ایرانی‌تبار، بلکه به‌عنوان بخشی از فرهنگ منطقه‌ای جشن گرفته می‌شود. برخی از رویدادهای معروف عبارتند از:
• جشن نوروز در استانبول: در میدان‌های معروفی مانند تقسیم و کادیکوی، اجراهای موسیقی سنتی، رقص‌های محلی و نمایش‌های فرهنگی برگزار می‌شود.
• نوروز در وان ترکیه: این منطقه به دلیل نزدیکی به ایران، نوروز را با سنت‌های اصیل‌تر مانند تخم‌مرغ رنگی و آتش‌بازی جشن می‌گیرد.
• نوروز در دیاربکر: با مراسم پریدن از روی آتش، رقص‌های سنتی و سخنرانی‌های فرهنگی همراه است و به‌ویژه در میان کردهای ترکیه محبوبیت دارد.
• جشنواره فرهنگی نوروز در آنکارا: شامل نمایشگاه‌های هنری، اجراهای موسیقی و برنامه‌هایی درباره تاریخچه نوروز است که توسط انجمن‌های فرهنگی اجرا می‌شود.
این جشن‌ها نشان می‌دهند که نوروز در ترکیه فراتر از یک سنت محلی، به بخشی از هویت فرهنگی این کشور تبدیل شده و هر سال با شکوه بیشتری برگزار می‌شود.
اولین باغچه‌بان: عروس ترکیه‌ای جبار و ترانه بهار
یکی از چهره‌های برجسته‌ای که نوروز و بهار را با هنر خود جاودانه کرد، اولین باغچه‌بان (Evlin Bahceban) بود. او که در سال 1307 در شهر مرسین ترکیه از مادری فرانسوی و پدری ترک به دنیا آمد، با ثمین باغچه‌بان، آهنگساز برجسته ایرانی و پسر جبار باغچه‌بان، ازدواج کرد و به ایران آمد. اولین، یک موسیقی‌دان، خواننده اپرا و نوازنده پیانو بود که نقش مهمی در بنیان‌گذاری اپرای تهران و ترویج آواز گروهی در ایران داشت.
او که عاشق بهار و نوروز بود، در کنار همسرش آثاری خلق کرد که حس نو شدن طبیعت را منتقل می‌کند. یکی از کارهای ماندگار او، همکاری در آلبوم «رنگین‌کمون» بود که توسط ثمین باغچه‌بان ساخته شد و اولین به‌عنوان خواننده متزوسوپرانو در آن حضور داشت. این آلبوم که با همراهی ارکستر سمفونیک رادیو وین ضبط شد، شامل ترانه‌هایی شاد و کودکانه برای بهار است که حال‌وهوای نوروز را به تصویر می‌کشد. اولین درباره عشقش به ایران و ترکیه گفته بود: «ترکیه وطن من است و من مثل یک درخت در آنجا رشد کردم، اما میوه‌هایم را در ایران دادم و در ایران به بار نشستم. به همین علت هر دو کشور را دوست دارم و هر دو را وطن خودم می‌دانم.» این جمله زیبا نشان‌دهنده پیوند عمیق او با فرهنگ نوروزی و بهاری هر دو سرزمین است.
نتیجه گیری
نوروز در ترکیه، جشنی است که با نوای دوستی و رنگ‌های بهار، اقوام مختلف را به هم پیوند می‌دهد. از سنت‌های اصیل در وان و دیاربکر تا جشنواره‌های مدرن در استانبول و آنکارا، این جشن کهن ایرانی در ترکیه زنده و پویا مانده است. نام‌هایی مانند نوروز، بهار و فروردین، و ترانه‌های عاشقانه اولین باغچه‌بان، این میراث را غنی‌تر کرده‌اند. اگر می‌خواهید نوروز را در فضایی متفاوت تجربه کنید، ترکیه مقصدی عالی برای کشف این جشن باستانی است.
این مقاله به ترکی استانبولی
Türkiye’de Nevruz: Bahar ve Birlik Festivali
سایت راهنمای ترکیه
www.TR90.ir
